โพธิปักขิยธรรม ๓๗

โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ (ธรรมที่เป็นเครื่องฆ่ากิเลส) หลักธรรมสาคัญที่เกื้อหนุนต่อการบรรลุธรรม ซึ่งเป็น
หลักธรรมที่เกื้อหนุนแก่อริยมรรค เป็นข้อปฏิบัติเพื่อการตรัสรู้ พระพุทธองค์ทรงแสดงไว้ว่าการปฏิบัติตามหลักโพธิปักขิยธรรมเพื่อเป็นแนวทางบรรลุพระนิพพาน 

ดังพระดำรัสว่า “ทั้งกษัตริย์ พราหมณ์แพศย์ ศูทร และสมณะ ผู้สำรวมกาย สำรวมวาจา สำรวมใจ อาศัยการเจริญโพธิปักขิยธรรม ๗ หมวดแล้ว จะปรินิพพานในโลกนี้แน่นอน”
 

จำแนกเป็น ๗ หมวด คือ

• สติปัฏฐาน ๔ : การตั้งสติกำหนดพิจารณา
• สัมมัปปธาน ๔ : ความเพียร
• อิทธิบาท ๔ : คุณธรรม ที่นำไปสู่ความสำเร็จ
• อินทรีย์ ๕ : ธรรมะที่เป็นใหญ่
• พละ ๕ : ธรรมะที่เป็นกำลัง
• อริยมรรคมีองค์ ๘ : ทางอันประเสริฐมีองค์แปด

เมื่อบุคคลปฏิบัติธรรมะหมวดใดหมวดหนึ่งก็เป็น อันเจริญครบทุกหมวด เพราะโพธิปักขิยธรรมทั้งหมดนั้น เนื่องอยู่กับมรรคมีองค์ ๘ 

ดังมีพระพุทธดำรัสรับรองว่า "เมื่อบุคคลเจริญอริยมรรคมีองค์ ๘ นี้อยู่อย่างนี้ ทั้งสติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ อินทรีย์ ๕ พละ ๕ โพชฌงค์ ๗ ย่อมถึงความเจริญเต็มที่ ธรรมทั้ง ๒ นี้ คือสมถะและวิปัสสนาของเขาย่อมเคียงคู่กันไป"

ท่านพระพุทธทาสได้อธิบายไว้ว่า การปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘ เท่ากับรวมการปฏิบัติ หมวดอื่นเข้าไว้ทั้งหมดทั้งสติปัฏฐาน ๔, สัมมัปปธาน ๔, อิทธิบาท ๔, อินทรีย์ ๕, พละ ๕, โพชฌงค์ ๗ รวมอยู่ในมรรคมีองค์ ๘ แม้ในหมวดสติปัฏฐาน ๔ เมื่อพิจารณาให้ดีจะเห็นว่าได้รวมเอาองค์ธรรมใน หมวดอื่น ๆ ไว้ทั้งหมด ซึ่งเป็นความสอดคล้องของหลักธรรมในการปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรม